Prawo autorskie w Internecie

Podobnie jak korzystanie z rzeczy materialnych należących do innych osób wymaga zgody właściciela, tak również w przestrzeni dóbr niematerialnych, do której należą przedmioty własności intelektualnej, obowiązuje system reguł, których należy przestrzegać, aby nie naruszać praw innych osób, a także by zabezpieczyć własne interesy majątkowe i osobiste.

Prawo autorskie uznawane jest często za zbiór skomplikowanych zasad oderwanych od życia codziennego, które dotyczą jedynie artystów przez wielkie „A” i twórców przez wielkie „T”. Okazuje się jednak, że poruszając się w przestrzeni internetu, przebywamy w świecie przedmiotów prawa autorskiego, a sami — czasami całkowicie nieświadomie — stajemy się twórcami. Zgodnie z obowiązującym prawem twórcą może być każda osoba fizyczna, niezależnie od tego, czy posiada wykształcenie artystyczne, jest dorosłym czy dzieckiem, tworzy świadomie czy przypadkowo. O byciu twórcą decyduje fakt stworzenia utworu. Jeżeli w proces twórczy zaangażowany jest zespół osób, możemy mówić o zjawisku współtwórczości.

Osoba prawna (czyli np. firma, fundacja, szkoła) nie może być twórcą, jednak zdarza się, że dysponuje wyłącznym prawem autorskim majątkowym, np. w określonych sytuacjach pracodawca nabywa prawa majątkowe do utworów stworzonych przez pracownika. Nie oznacza to jednak, że sam staje się jego twórcą.Przejawy działalności twórczej chronione są prawem międzynarodowym, a także zajmują coraz ważniejszą pozycję w procesie integracji europejskiej. W naszym kraju zasady korzystania z utworów i innych przejawów działalności twórczej reguluje między innymi ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych dostępna w Internetowym Systemie Aktów Prawnych Zgodnie z nią za utwór należy uznać każdy przejaw działalności twórczej człowieka o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Dzieło takie nie musi mieć postaci ukończonej, nie wymaga się również spełnienia żadnych formalności, rejestracji itd.

Polski ustawodawca stworzył katalog, w którym wymienia np. utwory wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe), plastyczne, fotograficzne i muzyczne. Znacząca część zasobów dostępnych w Internecie opatrzona jest także znakiem © – copyright, co oznacza, że po odnalezieniu ich za pomocą wyszukiwarki, możesz je tylko przeczytać, obejrzeć lub wysłuchać. Nie wystarczy jednak sprawdzić, czy materiał opatrzony jest tym symbolem, gdyż zgodnie z Konwencją berneńską o ochronie dzieł literackich i artystycznych, do której przystąpiło już ponad 160 państw, samo utworzenie dzieła jest wystarczające do ustanowienia prawa autorskiego. Twórca ma prawo do ochrony więzi z utworem.

Zasada ta realizowana jest w:

1. Nieograniczonych w czasie prawach autorskich osobistych, np. prawie do oznaczania utworu własnym nazwiskiem lub pozostania anonimowym. Prawo osobiste do utworu jest niezbywalne, nie da się go nikomu przekazać ani się go zrzec, można jedynie zobowiązać się do niewykonywania go, co powinno być wyraźnie ujęte w umowie.

2. Ograniczonych w czasie prawach autorskich majątkowych, czyli prawie do korzystania z utworu i rozporządzania nim, a także do pobierania wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Prawo autorskie majątkowe można dziedziczyć, przenosić na inne osoby fizyczne lub prawne albo poprzez udzielenie licencji zezwolić innym na korzystanie z utworu, samemu zachowując do niego prawo.Prawa twórcy nie mogą być chronione w sposób absolutny. Interes społeczny wymaga bowiem zastosowania środków, które umożliwią przeciętnemu obywatelowi korzystanie z dorobku artystycznego i naukowego, a także będą wspierać rozwój edukacji.

Instrumentem, który otwiera świat chronionych prawnie zasobów dostępnych w internecie jest system licencji Creative Commons (CC). Pozwalają one określić warunki, na których inni mogą korzystać z prawa do kopiowania utworu, do tworzenia na jego podstawie kolejnych utworów (tzw. utworów zależnych), prawa do rozpowszechniania utworu lub uzyskiwania korzyści majątkowej z jego eksploatacji. Zasada „wszelkie prawa zastrzeżone” zostaje zastąpiona zasadą “pewne prawa zastrzeżone”. Szacuje się, że na licencjach CC udostępnia się obecnie co najmniej 100 milionów utworów.

Więcej na temat licencji CC możesz dowiedzieć się z przystępnego opracowania zamieszczonego na stronie Koalicji Otwartej Edukacji i udostępnionego na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa (CC BY): http://koed.org.pl.

Autor: Małgorzata Ostrowska, Centrum Edukacji Obywatelskiej,

materiał powstał przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej w ramach projektu „Wdrożenie podstawy programowej kształcenia ogólnego w przedszkolach i szkołach”.